The Presence Within Us

Leone Contini is intrigued by what people cook. He is interested in everyday home-cooked meals. He looks into gardens, observes vegetable beds, peeks into pots but first of all keeps following the routes of intercontinental journeys of such foodstuffs as vegetables. In a broad context, he traces transfers of edible plants between India and China, and then – between those two civilizations and Europe. The artist has discovered that such routes were covered by a genus of the Cucurbitaceae family, known as cucuzza in the South of Italy, as well as different varieties of cabbage. The same across continents, grown by people speaking different languages, they end up in similar dishes; similar – though considered by everyone as their own, prepared in their families since time immemorial. Contini digs up ‘fossil foods’, recipes kept through generations, which have of course been modified as dietary habits changed, wealth was accumulated or, contrarily, lost, forgotten in times of turmoil or in an attempt at cutting oneself off from one’s roots, to be finally reconstructed as ‘identity rituals’. He says: “… food sets directions for geopolitical and existential time travel.”

Food-related questions hide much more than the content of an old cookery book, although such relics also attract Contini’s attention. They hold a variety of stories, great or little. Stories of wanderings and migrations, histories of families and tribes, states, civilizations, conquests and cultural assimilation. It is not momentous events that Leone Contini is fascinated by but the way they leave a mark on people’s lives. He looks for places where edible plants occur; he scrutinizes methods of their cultivation and sees how they permeate through the border of strangeness, through the minefield of hostility between cultures. Such transfers, resulting from intercultural contacts, tend to be directed from a stronger, better developed culture to a weaker one, regardless of which is the conqueror or the defeated. He also searches for people shifted to a strange place by some event, economical or political migrants. He explores social and psychological mechanisms used by people to avoid perceiving strangeness in their lives. He espies stops along the trip of edible plants where they have been so successfully adapted to regional cuisine that their origins have been obliterated and the plants assumed to be indigenous.

He works with people who try their best to preserve their cultural identity in a new place. In plots cultivated by Tibetan people not far from Delhi, he spotted an extremely popular vegetable that had come from China – pak choi. In India it is universally called bohchoy, but in the Majnu-Ka-Tilla, a colony of Tibetan refugees, it is known as pesa. On the other hand, migrants in Tuscany – the artist’s neighbours, by the way – call it xiang gu cai. This vegetable and an edible variety of Lagenaria (similar to courgette) became the focus of the artist’s action Bottlegourd Bokchoy Ballet (2014). Edible plants turn into symbols of a lost homeland. Yet from the perspective of the artist, who consulted scientists and conducted his own research into cultivation systems (in relation to irrigation methods in particular localities), the story of the migration of pak choi appears more complex. In the case of the Tibetan people, it is a ‘hostile takeover’ at the cultural level (in a reversed sense), or taking over an element from the invaders’ culture. What comes across as ‘our own’, typical of ‘our’ culture, has been adopted from the culture of the ‘Other’, and what is more – an enemy and oppressor.

Processes of uprooting and assimilation are related to memory. One could ask whether they are tantamount to forgetting and remembering. Remembering is reconstruction, and if so, then the remembered thing must be slightly different from the thing that is remembered. As we know already – Contini moves not only between strange lands of cultures, languages or places but also in time. Along the way, time passes at an uneven pace, tends to turn back or spins only to calm down and go on. As he travels, the artist comes across odd finds: afterimages, echoes, food from the past that keeps haunting the present day like a ghost, dishes that serve as a nostalgic model of ideal taste.

For Contini, an unordinary example of working with memory is the cookery book of his great-uncle. His name was Giosuè Fiorentino and he fought in the battle of Caporetto, a devastating military defeat of the Italian army, which took place in 1917; he ended up as a war prisoner. In a POW camp in Germany Fiorentino wrote down traditional recipes his fellow prisoners recalled. It was – as the artist says – “a patchwork of regional cuisine, reflecting the cultural materiality of an ››imaginary community‹‹ called Italy.” In this case, food, thought and stories of it helped to ‘humanize’ hunger and develop a community of prisoners of war, disintegrated by degrading conditions. Kitchen-related conversations become an act of resistance. The artist made use of his great-uncle’s book on several occasions, e.g. during his activities at the border between Slovenia and Italy, where the battle had been fought, a place dominated by – paraphrasing his words – voyeuristic tourism along the traces of war and visiting the trenches (Imagined Menu, 2013-2014).

Uncontrolled Denomination was begun in 2012 and has since been continued. The eponymous ‘denomination’ can refer to both, persuasion or nominal value. Both versions offer interesting interpretations but it is the literal meaning – ‘uncontrolled denomination’ as a change of name or sense we assign to things that seems to be the best.

In Uncontrolled Denomination, the artist poses a vital question: why does food divide instead of uniting? Strange food tends to stink; we dislike exotic tastes and seasonings.

And yet shared meals could lead to an understanding at a very basic level. Feasting together is entering a sacral sphere of reality, it is a celebration. Sharing one’s food is a gesture of goodwill and friendly attitude. I am not going to kill you, on the contrary: I will be your host.

Contini watches the life of a Chinese community in the outskirts of Prato in Tuscany. The colony is possibly the largest in Italy, if not in Europe. But it hardly captures attention. The Chinese remain invisible and fail to integrate; they form their own estates and do illegal gardens, they work all day. They keep their gardens housed in miniature glasshouses secret from neighbours, local police and landowners. The artist claims that they are vital for the preservation of cultural identification, a sort of “umbilical cord connecting the community with their homeland.” It thus comes as no surprise that when he was invited by a museum in Prato, he immediately turned to Chinese immigrants. He assigned the role of teachers to them, wishing to learn about ingredients and ways of preparing Chinese dishes. In the market square a spontaneous cooking workshop took place. Participants exchanged Chinese dumplings and Italian ravioli, which created a transcultural blend of dishes.

When he was invited to visit Poland, Contini was still working on Uncontrolled… Exploring culinary traditions of the people of Bytom and Krakow, he came across peculiar traces of the past – simple old recipes for dishes which were basically only present in memory. In Bytom, he found prażonka (a kind of potato stew), potato gołąbki (cabbage stuffed with potatoes) and pampuszki (steamed dumplings). Prażonka is popular in families which admit they have German origins, gołąbki come from Lviv and are cooked in the local group of borderlanders, while the story of pampuszki is quite different. They mostly remain in memory. The artist calls them a “phantom dish.” During the meetings and conversations he held in Bytom, he concluded that “the alchemic perfection of the dish from the East of Poland has been lost forever.” Memory is all that remains, but even members of the same family have different memories of pampuszki. It is a phantom dish haunting the present day. Nostalgia for a lost land may continue. As we can see, in Silesia food clearly exposes divisions among people living next to one another; it helps them maintain their own identity, signalizes assimilation processes or deliberate stopping of them by upholding eating habits from one’s place of origin. Events organized by Contini at Kronika in Bytom also included contemporariness: making dumplings and tasting dishes prepared by a Vietnamese cook with Polish products.

In Krakow, the artist looked for a recipe for kreplach, dumplings made by Polish Jews for Sukkot. Has the recipe been lost in the turmoil of war and the Holocaust? Or perhaps, there is someone who still makes kreplach? Contini searched in the district of Kazimierz. He visited a majority of bars and restaurants offering all kinds of dumplings or kosher meals. What did he find? Even at the Heder Cafe run by the Jewish Culture Festival there was no-one who would know about kreplach except for one girl whose grandma from New York “would surely give the recipe when I call her.” Even in restaurants specializing in Jewish food traditional pre-war dishes have sunk into oblivion. They have been replaced by trendy modern cuisine imported from Jerusalem or Tel Aviv with Arab influences and such dishes as hummus or kosher felafel. The thread of memory has been severed.

Leone Contini calls himself an artist-researcher. He uses tools typical of cultural anthropology and methods employed in participatory action research. He gets involved in ‘field research’ with his story. His work necessitates encounter and conversation, basing on what is contributed by others. It requires overcoming the barrier of strangeness between the ‘researcher’ and his interlocutors. Whether his projects are successful depends on them.

Contini does not speak directly about the human aspiration to create an image of one’s own life as a continuum, resulting from consistency in decision-making. The aspiration is universal even though we rarely realize it. According to Contini, identity is a hybrid, a mixture of what we have inherited, learned and consciously acquired but first of all – what we have received by the way without ever knowing about it, what we have ‘caught’. This identity is ceaselessly modified, it is in constant motion. The processes of uprooting and assimilation, remembering and forgetting (and recalling) are necessary for us to feel ourselves. One has to become a stranger to oneself to be able to return to oneself.

Magdalena Ujma

Jedzenie może stanowić doskonałe narzędzie do odbywania podróży w czasie. Precyzyjnie pokazuje skąd pochodzimy i do czego aspirujemy. A to, co jemy, lub co wspominamy jako jedzenie dzieciństwa, mówi o nas więcej niż sami chcemy odsłonić.

Leone Contini interesuje się tym, co ludzie gotują. Interesuje go codzienne, domowe jedzenie. Patrzy na ogródki, obserwuje grządki, zagląda do garnków, przede wszystkim jednak śledzi trasy interkontynentalnych podróży takich składników jedzenia, jak warzywa.  W szerokim planie zajmują go transfery jadalnych roślin między Indiami i Chinami, a potem – między tymi cywilizacjami a Europą. Takie trasy pokonały – jak odkrył artysta – pewien rodzaj dyniowatych, na południu Włoch zwany cucuzza, i różne odmiany kapusty. Takie same na różnych kontynentach, uprawiane przez ludzi mówiących różnymi językami, trafiają do podobnych potraw; podobnych, a przecież uważanych przez każdego za jego własne i swojskie, przyrządzane w jego rodzinie od zawsze. Contini wyszukuje swego rodzaju „skamienieliny żywnościowe”, przepisy zachowane przez pokolenia, choć niewątpliwie zmieniane, z powodu odejścia od starych nawyków żywieniowych, wzrastającego bogactwa czy też odwrotnie – biednienia, zapomniane z powodu dziejowej zawieruchy czy chęci odcięcia się od korzeni, a potem odtwarzane jako „rytuały tożsamości.” Mówi: „… jedzenie wyznacza kierunki dla geopolitycznych i egzystencjalnych podróży w czasie.”

W zagadnieniach związanych z jedzeniem kryje się o wiele więcej niż zawartość książki kucharskiej z dawnych lat, choć i takie świadectwa interesują Continiego. Ukrywa się w nich rozmaitość historii, wielkich i małych. Historii przemieszczeń, emigracji, dziejów rodzin i całych plemion, państw, cywilizacji, podbojów i asymilacji kulturowej. Leone Contini nie interesuje się wielkimi wydarzeniami dla nich samych, ale tym, w jaki sposób odcisnęły ślad na życiach ludzi. Idzie śladem występowania roślin jadalnych, a także sposobów ich uprawy, dostrzega ich przenikanie przez granicę obcości, przez pole minowe wrogości między kulturami. Takie transfery, efekty kontaktu międzykulturowego, następowały zazwyczaj od kultury silniejszej, lepiej rozwiniętej, do słabszej, niezależnie od tego kto był zdobywcą, a kto podbity. Wyszukuje także grupy ludzi wrzuconych przez jakieś wydarzenia w obce sobie miejsca, emigrantów, ekonomicznych i politycznych. Obserwuje społeczne i psychologiczne mechanizmy, jakie stosują ludzie, by w swoim życiu nie dostrzegać obcości. Śledzi przystanki na trasach jadalnych roślin, gdzie tak zaadaptowano je do lokalnych kuchni, że zapomniawszy o ich pochodzeniu, wzięto je za swoje.

Pracuje z ludźmi usiłującymi zachować tożsamość kulturową w obcym miejscu. U Tybetańczyków uprawiających grządki w okolicach Delhi dostrzegł niezwykle popularne warzywo, przejęte od Chińczyków – chińską kapustę. W całych Indiach zwą ją bokchoy, jednak w okolicach Majnu-Ka-Tilla, obozu tybetańskich uchodźców, nosi nazwę pesa. Z kolei chińscy emigranci w Toskanii – notabene sąsiedzi artysty – nazywają ją xiang gu cai. Tym warzywem i jeszcze jadalną tykwą (przypominającą cukinię) artysta zajął się w działaniu „Bottlegourd Bokchoy Ballet” (2014). Jadalne rośliny stają się symbolem utraconej ojczyzny. Jednak w oczach artysty, który przeprowadził konsultacje z naukowcami i własne badania systemu upraw (w połączeniu z systemem nawadniania okolicy), dzieje migracji chińskiej kapusty ujawniają swoją wieloznaczność. W przypadku Tybetańczyków jest to kulturowe „wrogie przejęcie” (w sensie odwrotnym od potocznego), czyli przyjęcie elementu kultury okupanta. To, co wydaje się swojskie, typowe dla „naszej” kultury, zostało zaadaptowane z kultury „obcego”, co więcej – wroga i gnębiciela.

Procesy wykorzeniania i asymilacji mają związek z pamięcią. Można zadać pytanie czy nie są tożsame z zapominaniem i przypominaniem. Przypominanie jest odtwarzaniem, a skoro tak, to rzecz przypomniana różni się nieco od rzeczy przypominanej. Jak już wiemy – Contini przemieszcza się nie tylko między obcymi lądami kultur, języków, miejsc, lecz i w czasie. Po drodze czas płynie nierównym tempem, często zawraca, wpada w zawirowania, potem uspokaja się i tak dalej. Po drodze artysta trafia na dziwne znaleziska: powidoki, echa, jedzenie, które pochodzi z przeszłości i jak upiór nawiedza dzień dzisiejszy, potrawy, które są nostalgicznymi ideałami smaku.

Niezwykłym przykładem pracy z pamięcią jest dla Continiego książka kucharska jego stryjecznego dziadka. Nazywał się Giosuè Fiorentino i brał udział w bitwie pod Caporetto, wielkiej włoskiej klęsce militarnej, która wydarzyła się w 1917 roku i w wyniku której został wzięty do niewoli. W obozie jenieckim w Niemczech Fiorentino zapisał tradycyjne przepisy pamiętane przez żołnierzy. Był to – wedle określenia artysty – „patchwork kuchni regionalnej, obrazującej kulturową materialność »imaginacyjnej wspólnoty« nazywającej się Włochy”. W tym wypadku jedzenie, wspominanie jedzenia, opowieści o jedzeniu stały się pomocne w „humanizowaniu” głodu, w budowaniu wspólnoty żołnierzy wziętych do niewoli, którą dezintegrowały upadlające warunki życia. Rozmowy o kuchni stały się aktem oporu. Książkę stryjecznego dziadka artysta wykorzystał kilkakrotnie, m.in. podczas działania na granicy słoweńsko-włoskiej, w miejscu wspomnianej bitwy, gdzie króluje – parafrazując jego słowa – wojerystyczna turystyka śladami wojny, zwiedzanie okopów („Imagined Menu”, 2013-2014).

Działanie „Uncontrolled Denomination” zostało rozpoczęte w 2012 roku i jest wciąż kontynuowane. Nazwa oznaczać może zarówno „niekontrolowane wyznanie”, jak i „niekontrolowany nominał”. Obie wersje zawierają interesującą interpretację, jednak najlepsze jest tłumaczenie dosłowne „niekontrolowana denominacja”, co oznaczałoby zmianę nominału, czyli sensu, jakim obdarzamy daną rzecz.

W „Uncontrolled Denomination” artysta zadaje ważne pytanie: dlaczego jedzenie dzieli zamiast łączyć? Obce jedzenie często śmierdzi, nie smakują egzotyczne smaki i przyprawy.  Tymczasem wspólny posiłek może przynieść porozumienie na zupełnie elementarnym poziomie. Wspólne ucztowanie to wejście w sakralną sferę rzeczywistości, to obchodzenie święta. Dzielenie się jedzeniem to deklaracja dobrej woli i przyjaznego nastawienia. Nie zabiję cię, odwrotnie: ugoszczę cię.

Contini obserwuje życie społeczności chińskiej, żyjącej na obrzeżach Prato w Toskanii. Ich kolonia w tamtym miejscu jest bodaj najliczniejsza we Włoszech, jeśli nie w Europie. Nie przyciąga jednak większej uwagi. Chińczycy pozostają niewidoczni, nie integrują się, tworzą własne osiedla, uprawiają nielegalne ogródki, pracują całymi dniami. Te ogródki w miniaturowych szklarniach ukrywają przed sąsiadami, lokalną policją i właścicielami terenu. Artysta określa je jako niezwykle ważne dla podtrzymania kulturowej identyfikacji, rodzaj „pępowiny łączącej tę społeczność z krajem macierzystym.” Nic więc dziwnego, że gdy został zaproszony przez muzeum w Prato, zwrócił się natychmiast ku chińskim emigrantom. Obdarzył ich rolą nauczycieli, których porady dotyczyły składników i sposobów przyrządzania chińskich potraw. Na miejskim rynku odbyły się spontaniczne warsztaty gotowania. Uczestnicy częstowali się nawzajem chińskimi pierożkami i włoskami ravioli, które utworzyły transkulturowy miks potraw.

Zaproszony do Polski, Contini nadal pracował nad „Uncontrolled…”. Śledząc tradycje kulinarne mieszkańców Bytomia i Krakowa, trafił na specyficzne ślady pamięci – proste, stare przepisy na dania istniejące zasadniczo jako wspomnienie. W Bytomiu trafił na prażonkę, gołąbki z kartofli i pampuszki. Prażonka jest jedzona w rodzinach przyznających się do niemieckich korzeni, gołąbki są potrawą pochodzącą ze Lwowa i przyrządzaną w lokalnym kole Kresowian, zaś z pampuszkami dzieje się jeszcze inaczej. Przetrwały one głównie we wspomnieniach. Artysta nazywa je „potrawą-duchem”. W trakcie spotkań i rozmów, jakie przeprowadził w Bytomiu, doszedł do wniosku, że „alchemiczna perfekcja tej potrawy ze wschodniej Polski została na zawsze utracona.” Pozostała pamięć, która powoduje, że nawet członkowie jednej rodziny wspominają pampuszki w różny sposób. To danie jest daniem widmowym, nawiedzającym dzień dzisiejszy. Nostalgia za utraconą ziemią może trwać w najlepsze. Jak widać, na Śląsku jedzenie szczególnie wyraziście różnicuje ludzi mieszkających obok siebie, służy do wspierania ich własnej identyfikacji, sygnalizuje procesy asymilacyjne, albo świadome ich powstrzymywanie poprzez kultywowanie kuchni z miejsca pochodzenia. Wśród wydarzeń, jakie Contini zorganizował w bytomskiej Kronice, znalazła się także współczesność: wspólne lepienie pierogów oraz degustowanie potraw przygotowanych przez wietnamskiego kucharza, z użyciem polskich produktów.

W Krakowie artysta poszukiwał przepisu na pierogi polskich Żydów – kreplechy, przygotowywane na Święto Kuczek. Czy przepis odszedł z pożogą wojenną i Holokaustem? A może ktoś go pamięta i nadal przyrządza kreple? Contini objał poszukiwaniami dzielnicę Kazimierz. Tutaj obszedł większość knajp i restauracji, od serwujących pierogi po dania koszerne. Co się okazuje? Nawet w Heder Cafe, miejscu prowadzonym przez Festiwal Kultury Żydowskiej, nie ma nikogo, kto by znał kreplechy, oprócz jednej dziewczyny, której babcia z Nowego Jorku „na pewno przekaże przepis kiedy do niej zadzwonię”. Nawet w punktach specjalizujących się w kuchni żydowskiej, zapomniano o tradycyjnych daniach sprzed wojny. W ich miejsce weszła modna, nowoczesna kuchnia importowana z Jerozolimy czy Tel Awiwu, z arabskimi wpływami i takimi daniami, jak humus czy koszerny falafel. Nić pamięci została zerwana.

Leone Contini uważa się za artystę-badacza. Wykorzystuje narzędzia antropologii kulturowej i metody badań uczestniczących. W „badania terenowe” angażuje się ze swoją opowieścią. Jego twórczość wymaga spotkania, rozmowy i bazuje na tym, co inni mu ofiarują. Wymaga przełamania bariery obcości między „badaczem” a jego rozmówcami. Powodzenie jego projektów spoczywa w ich rękach.

Contini nie mówi wprost o ludzkim dążeniu do budowania obrazu własnego życia jako ciągłości, następstwie konsekwentnych decyzji. To dążenie jest powszechne, choć zazwyczaj nie zdajemy sobie z niego sprawy. W ujęciu Continiego tożsamość jest hybrydą, zlepkiem tego, co odziedziczyliśmy, czego nauczyliśmy się i co przyjęliśmy świadomie, ale przede wszystkim – co nabyliśmy niechcący po drodze, czym się „zaraziliśmy”. Tożsamość ta ulega nieustannym modyfikacjom i jest w ciągłym ruchu. Procesy wykorzeniania i asymilacji, pamiętania i zapominania (i przypominania) są niezbędne, by czuć się sobą. Trzeba stać się dla siebie obcym, by powrócić do siebie.

Magdalena Ujma